Op 26 augustus 1993, alweer dertig jaar geleden, werd de Klimatenkas (toen nog Drieklimatenkas) voor het eerst in gebruik genomen. In de afgelopen dertig jaar was deze kas dé blikvanger van de Hortus. Het scheelde maar weinig of de kas was er nooit gekomen; de financiering verliep stroef, de indeling ging op de schop en sommige Amsterdammers vonden het moderne ontwerp maar niks. Tóch is de kas er gekomen. We nemen je even mee terug in de tijd.

Hortus als publiekstuin

In de jaren tachtig dreigde de Hortus Amsterdam te verdwijnen. De Universiteit van Amsterdam had niet langer baat bij een botanische tuin en wilde de Hortus afstoten. Op dat moment sprongen buurt- en stadsbewoners in de bres. Met hulp van de vriendenvereniging en de gemeente kon de Hortus als wetenschappelijk beheerde publiekstuin toch blijven bestaan. Het betekende wel dat de Hortus afhankelijk werd van bezoekers en kaartverkoop. Dus moest er een publiekstrekker komen. En dat werd de Klimatenkas; de plek waar de bezoekers kunnen opgaan in de woestijn, het tropisch regenwoud en de subtropen.

Financiële moeilijkheden

De oorspronkelijke begroting van het project was 3 miljoen gulden. Met kunst- en vliegwerk moest hier 2,5 miljoen van gemaakt worden, omdat sponsoring, lening en subsidies niet meer geld opleverden. Er werd kort overwogen om dan toch maar een ‘gewone’ vierkante kas neer te zetten. Maar dit kon écht niet, de nieuwe kas moest immers een publiekstrekker zijn en iederéén aanspreken, niet alleen botanici.

Indeling

Oorspronkelijk was de indeling van de Klimatenkas totaal anders dan de huidige indeling. Het tropisch klimaat zou aan de noordkant komen, waar nu de subtropen liggen. De verwarming bleek niet geschikt om ‘s winters een warm tropenklimaat aan de zonarme noordkant te handhaven. Dus zijn de tropen naar de zuidkant verplaatst. In het nieuwe ontwerp komen de tropen wel weer aan de noordzijde. Door de veel betere isolatie en de warmte uitwisseling met de Hermitage is het ontbreken van zonnewarmte niet langer een probleem. Het toekomstige Kaapse deel zal aan de zuidkant nu de hoeveelheid licht krijgen die het nodig heeft om goed te gedijen.

Het ontwerp

Inmiddels is iedere Amsterdammer gewend aan het bijzondere ontwerp langs de Nieuwe Herengracht. Dertig jaar geleden waren sommige buren minder te spreken over de hoekige glazen constructie. De kas kreeg de bijnamen ‘lichtekooi’ en ‘speldenkussen’. Het ontwerp werd op 12 mei 1990 gepresenteerd en was -zeker destijds- erg futuristisch. De wisselende hoogtes moesten de Amsterdamse grachtengevels nabootsen. De kas werd gebouwd van dezelfde materialen als de grote Westlandse tuinbouwkassen, om kosten te besparen. Het glas leunt op een metalen constructie die zo dun mogelijk is gehouden om zoveel mogelijk licht door te laten.

De nieuwe Klimatenkas

De bouw van de Klimatenkas ging dus niet zonder slag of stoot. Ook bij het aanstaande renovatieproject zijn er flinke uitdagingen. Door de coronapandemie is de bouw vertraagd en zijn de kosten flink gestegen. We laten ons, net als in 1993, niet tegenhouden door deze tegenvallers. Duurzaamheid en klimaat zijn heel belangrijk voor de Hortus: een klimaatneutrale kas hoort bij onze visie en doelstelling. In de nieuwe kas wordt het verhaal van biodiversiteit en de relatie met klimaat verteld. Hierdoor begrijp je waarom we niet kunnen overleven zonder een grote, natuurlijke soortenrijkdom. En waarom planten onmisbaar zijn voor al het leven op aarde!

Elektriciteits- en inrichtingsplan, uit 1993